Landbouw in Vlaanderen: Hoe onze boeren hun weg zoeken in de moderne jungle?
Verslag van de uiteenzetting door bioboer Tijs Boelens
Vlaanderen, met zijn groene velden, verse melk en knapperige groenten… tenminste, zo lijkt het. Achter dit idyllische plaatje schuilt echter een wereld van verandering, stijgende kosten, en complexe Europese regels waar je als boer nog maar moeilijk doorheen komt. De Vlaamse boeren proberen het hoofd boven water te houden in een steeds ingewikkelder landbouwlandschap. Tijd voor een inkijkje in het leven van de Vlaamse boer anno 2024, met als gids de gedreven bioboer Tijs Boelens uit Pepingen. Tijs vertelt zijn verhaal met een vleugje humor en een flinke dosis nuchtere realiteit.
Boerenlandbouw
Vroeger draaide de landbouw om de klassieke "boerenlandbouw": een beetje melk, wat vlees, graan erbij – alles zelfvoorzienend en zonder leningen, want geld groeide immers niet aan de bomen. Boeren uit die tijd hadden het niet breed, maar ook geen zorgen over vreemde investeerders die om de hoek loerden. Het was geen luxeleven, maar het werkte. Deze boerenlandbouw lijkt nu bijna een sprookje uit de oude doos, want door alle veranderingen is het vooral overgegaan naar…
Ondernemerslandbouw
Tegenwoordig zien we steeds vaker wat ze noemen "ondernemerslandbouw" – en ja, dat betekent flink aanpakken. De boerderij is nu een strak familiebedrijf waar één product vaak de show steelt, of het nu om melk, tomaten of varkens gaat. Machines worden groter, leningen hoger, en je vindt deze producten niet meer op de lokale boerenmarkt, maar gewoon in de supermarkten, of nog verder, op internationale markten. Het is landbouw 2.0, met een flinke dosis technologie en kapitaal. Van romantiek is minder sprake, want een internationale afzetmarkt vraagt om stevige stappen.
Het Kapitalistische landbouwmodel
En dan heb je nog het derde type, dat zo uit een spannende thriller lijkt te komen: het kapitalistische landbouwmodel. Hier hebben we niet alleen boeren, maar ook grote bedrijven – van veevoerproducenten tot voedingsgiganten – die een flinke vinger in de pap hebben. Veel varkenshouderijen zijn bijvoorbeeld al eigendom van voederfabrikanten, en boeren zien hun zelfstandigheid steeds verder verdampen. Hier zijn de grote bedrijven de baas, en de boer, tja, die probeert mee te draaien in het geheel. In dit model raken boeren hun zelfstandigheid kwijt. Ze worden een schakel in een groter systeem, terwijl de winsten vaak vooral naar de grote spelers gaan.
De Europese invloed en de schaduw van Mansholt
Hoe is deze verandering tot stand gekomen? Een deel van de oorzaak ligt bij de Europese Unie. Na de Tweede Wereldoorlog wilden beleidsmakers zoals Sicco Mansholt de voedselzekerheid in Europa garanderen en het boerenleven verbeteren. Zijn "Plan Mansholt" spoorde boeren aan om op grotere schaal te werken, wat leidde tot efficiëntie maar ook tot de ondergang van kleine boerderijen. Nog steeds zijn Europese subsidies gericht op die grootschaligheid, dus ja, groei of ga ten onder, lijkt de boodschap.
Vrijhandel en concurrentie: tarwe uit Oekraïne
Vrijhandel brengt zijn eigen uitdagingen mee. Zo leidt de import van goedkope Oekraïense tarwe tot scherpe concurrentie voor Vlaamse boeren. Voor de consument is dit prima: lagere prijzen voor graan en brood. Maar ondernemingen zoals Molens De Dobbeleer uit Halle, die hun tarwe eerder tegen hoge prijzen hebben ingekocht, komen hierdoor in de problemen. Terwijl grote multinationals snel kunnen schakelen bij prijsdalingen, hebben kleine en middelgrote boeren het zwaar te verduren. En overheidssteun? Die laat te vaak op zich wachten.
Een nieuwe koers: korte ketens en lokale verkoop
Hoe kunnen boeren zich staande houden? Een mogelijke oplossing is de "korte keten" – producten rechtstreeks van de boer naar de consument. Dit klinkt eenvoudig, maar met supermarktprijzen als concurrentie blijft het een uitdaging. Toch biedt directe verkoop een beetje ademruimte voor boeren en helpt het om het milieu te sparen. Lokale groenten in je koelkast zonder die lange transportkilometers – wie wil dat nou niet?
Samen sterker: coöperaties en samenwerking
Steeds meer boeren slaan de handen ineen via coöperaties om de korte ketens een kans te geven. Zo delen ze hun producten via lokale winkels en zijn ze minder afhankelijk van de schommelingen op de wereldmarkt. Deze vorm van samenwerking heeft wel steun nodig, want de gemiddelde boer kan het in z’n eentje niet redden. Gelukkig bewijzen sommige coöperaties dat het kan werken, mits er wat extra hulp van de overheid komt.
Weg van de Wereldmarkt?
En dan is er nog een kritische blik op globalisering. Het Boerenforum en andere organisaties zetten zich in voor een eerlijk en duurzaam landbouwsysteem, en dat betekent: minder afhankelijkheid van die verre markten. De oplossing? Meer samenwerking tussen boeren, beleidsmakers en consumenten. Zodat de Vlaamse landbouw niet alleen overleeft, maar ook bloeit – of dat nu met een boerenbedrijf, een ondernemingsmodel of een coöperatie is. En wie weet, misschien kunnen ze samen wel een boterham verdienen in dit prachtige landschap.
Powerpoint in bijlage en foto's in de fotogalerij..
